Gezicht op Manhattan vanaf Williamsburg tijdens 09/11

Foto van © Thomas Hoepker, www.magnumphotos.com

Er zijn van die beelden die in ons collectieve geheugen gegrift staan. Bij de gebeurtenissen rond de Twin Towers van 09/11 is dat voor Amerikanen vooral het moment dat het tweede vliegtuig zich in de zuidelijke toren van het World Trade Centre boort. En in tweede instantie het moment dat één van de twee torens ineenzakt. De volgorde maakt niet uit. Bijna als een gecontroleerde gebeurtenis, in gang gezet door berekenende, professionele slopers. Op die dag sterven in New York meer mensen dan bij alle terreuraanslagen van daarvoor bij elkaar opgeteld.

De Verenigde Staten zijn de regie kwijt over de gebeurtenissen van die dag en voor het eerst in haar geschiedenis wordt het machtigste land ter wereld door een ‘buitenlandse mogendheid’ in het hart getroffen op z’n eigen territorium. De Verenigde Staten hernemen zich direct en verklaren onder leiding van Bush jr. de ‘War on Terror’. Een golf van vaderlandsliefde gaat door het land. Uit alle hoeken en gaten worden Stars & Stripes tevoorschijn gehaald, New Yorkse brandweerlieden zijn de nieuwe helden van de VS. Bush verklaart de totale oorlog aan Bin Laden, aan de mensen en landen die zijn terreur mogelijk maken.

Op deze dag maakt de in New York wonende Duitse fotograaf Thomas Hoepker deze foto. Hij is die morgen van thuis uit gebeld door een fotoredacteur van Magnum, vijf minuten nadat het eerste vliegtuig zich in een van de torens geboord heeft. Hij zet de televisie aan en ziet het tweede vliegtuig de andere toren raken. Met de snelheid van het bewegende beeld van een tv kan een fotograaf niet concurreren, maar hij besluit toch met zijn camera op pad te gaan. Hij slaagt er echter niet in om Manhattan te bereiken en wordt noodgedwongen een getuige op afstand.

Zou de dramatische gebeurtenis op de achtergrond van de foto niet zichtbaar geweest zijn, was het misschien wel een kiekje geweest van mensen die een ontspannen praatje met elkaar maken en bedenken wat ze die dag zullen gaan doen. Het is een mooie dag, het water van de East River blikkert in de zon. Maar de combinatie van gebeurtenissen in het beeld past niet in het momentum. In het tijdsgewricht van deze dag is het een onmogelijke foto. Hoepker besluit de foto niet te publiceren. Ook in het fotoboek van Magnum over de gebeurtenissen van 09/11 staat deze foto niet. Pas in 2006 verschijnt deze foto in een later boek en zorgt onmiddellijk voor discussie: de foto getuigt bepaald niet van patriottisme, van afgrijzen of heldendom. Eerder is het een beeld van onverschilligheid. Het is een schokkende foto. Dat wordt nog versterkt door het feit dat Hoepker destijds geen toestemming aan de mensen gevraagd heeft om op de foto te gaan. Er is geen citaat bij de foto, die een nuance zou kunnen aanbrengen. Later zal blijken dat de mensen op deze foto wel degelijk aangedaan zijn door de gebeurtenis. Maar zo’n foto kan dat gevoel niet weergeven.

Toch is het voor mij een icoon van 09/11 én de VS. Deze foto laat zien dat het leven door gaat, ondanks de catastrofe op de achtergrond. Een momentopname die snoeihard en tegelijkertijd onwezenlijk registreert wat er die dag gebeurde. Als een snapshot van een lachende weduwe tijdens de begrafenis van haar echtgenoot.

Misschien heeft Hoepker wel onterecht al die tijd gewacht met publicatie, omdat hij wist dat hij een kern van de Amerikaanse mentaliteit raakte: het stof van je afslaan en verdergaan. En zo is ’t ook gegaan, al laat deze foto dat pas vijf jaar later zien. Het is de tweede waarheid van 09/11.